آداب همسرداری در فرهنگ فاطمی

فاطمه زهرا علیهاالسلام به عنوان برترین زنان عالم هستی همواره به عنوان الگویی برتر مطرح بوده و هست که ابعاد وجودی آن بزرگوار فراتر از حضور در زمان و مکانی خاص است . از آنجاییکه فضایل اخلاقی انسان هرگز اسیر زمان و مکان نمی‏شود ،  این الگوی فضیلت‏برای همیشه تاریخ، شایستگی پیروی و متابعت را داراست . فراگیری درس زندگی در مکتب انسان ‏ساز این بانوی نمونه، توفیقی بس ارجمند و بزرگ است که هرکس را نصیب نمی‏شود و تنها کسانی لیاقت‏ حضور در این وادی عشق را دارند که جان خویش را سرشار از محبت او و فرزندانش کرده باشند. ما نیز بیاییم وضوی حضور گرفته، رو به قبله با فروتنی کامل زانوی ادب زده جرعه‏ای از این کوثر بی‏پایان به کام جان بریزیم.

مقدم داشتن همسر بر خود
وقتی زن و مرد به عقد یکدیگر در مدند خداوند محبت آن دو را به دل یکدیگر می‏اندازد . گویی یک روح در دو بدن می‏شوند . و از این پس، برای گرم‏ تر کردن کانون خانواده به نکات فراوانی می‏بایست توجه شود . از جمله آن‏ها ایثار و از خودگذشتگی است; به این معنا که برای تامین و تداوم سعادت خانواده، دیگری را بر خود مقدم داشته، برخی از حقوق خود را نادیده بگیرد .
در یکی از روزها، صبحگاهان امام علی ‏علیه السلام به همسر عزیزش فرمود:
فاطمه جان! یا غذایی داری تا از گرسنگی بیرون یم؟
فاطمه علیهاالسلام پاسخ داد: نه . به خدایی که پدرم را به نبوت و شما را به امامت ‏برگزید سوگند، دو روز است که در منزل غذایی کافی نداریم، نچه بود به شما و فرزندانم دادم و خود از غذای اندک موجود، استفاده نکردم .
امام علیه السلام با تاسف فرمود: فاطمه جان! چرا به من اطلاع ندادی تا به دنبال تهیه غذا بروم؟
فاطمه ‏علیهاالسلام فرمود: «یا ابا الحسن انی لاستحیی من الهی ان اکلف نفسک ما لا تقدر علیه؛ ای اباالحسن! من از پروردگار خود حیا می‏کنم که چیزی را که تو بر ن توان و قدرت نداری، از تو درخواست نمایم .» (۱)

تقسیم کار در زندگی
یکی از عوامل شادابی و تکامل خانواده‏ها تعیین حدود مسؤولیت افراد در خانواده است . البته، تعیین این مسؤولیت‏ها بنا بر شایستگی ‏ها و توانمندی ‏هایی است که خداوند در انسان به ودیعه نهاده است . با تقسیم کار، عدالت اجتماعی در محیط خانواده سعادت می‏فریند و زن را از دخالت در اموری که سزاوار نیست ‏باز می‏دارد .
امام باقر علیه السلام فرمود:

«حضرت فاطمه علیها السلام کارهای منزل را با حضرت علی ‏علیه السلام این‏گونه تقسیم کردند: خمیر کردن رد و تمیز کردن و جارب زدن منزل به عهده فاطمه باشد و کارهای بیرون منزل از قبیل جمع‏وری هیزم و مواد اولیه غذایی را علی‏ علیه السلام انجام دهد» .
در این باره امام صادق ‏علیه السلام فرمود:
«این تقسیم کار با اشاره رسول خدا صلی الله علیه وآله انجام گرفت، آن‏گاه که رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود: کارهای داخل منزل را فاطمه و کارهای بیرون منزل را علی ‏انجام دهد . حضرت زهرا علیها السلام با خوشحالی فرمود: «فلا یعلم ما داخلنی من السرور الا الله باکفائی رسول الله تحمل رقاب الرجال ؛ جز خدا کسی نمی‏داند که از این تقسیم کار تا چه اندازه خوشحال شدم; زیرا رسول خدا مرا از انجام کارهایی که مربوط به مردان است ‏بازداشت .» (۲)و شاید خوشحالی آن حضرت از این جهت ‏بود که از برخورد با نامحرم به دور خواهد ماند، چه این‏که کار کردن غیرضروری زنان و اختلاط زنان با مردان با روح تقوا بیگانه است .
در روایتی دیگر آن حضرت در پاسخ پدر بزرگوارشان که پرسیده بود: در کدام لحظه زن به خداوند نزدیک‏تر است؟ فرمود: «ادنی ما تکون من ربها ان تلزم قعر بیتها . . .؛ نزدیک‏ترین حالات زن به خداوند زمانی است که در خانه خود می‏ماند .» (۳)

البته، روشن است در مواردی خروج زن از خانه ضرورت پیدا می‏کند . مثل مواردی که آن بانوی بزرگوار برای دفاع از حقوق غصب شده خود و شوهرش به مسجد یا دارالخلافه رفت و یا امور ضروری دیگر و . . . ، و آنچه از آن مذمت ‏شد، بیرون رفتن‏های غیرضروری دختران و زنان است که قطعا پیامدهای ناگواری به دنبال خواهد داشت و متاسفانه امروزه بسیار شاهد این‏گونه امور هستیم .

رعایت ادب و احترام نسبت ‏به همسر
در روایتی آمده است آن حضرت ملاک و معیار ارزشمندی انسان را در مهربانی با همسر و نرمی با دیگران ذکر کرده است:
«بهترین شما کسی است که در برخورد با مردم نرم ‏تر و مهربان ‏تر باشد و ارزشمندترین مردم کسانی هستند که با زنان خود مهربان و بخشنده‏ است .» (۴)

و نگاه که می‏خواهد شدت علاقه و وفاداری خود را به شوهر مظلومش ابراز نماید می‏فرماید:
«علی‏جان! جانم فدای تو، و جان و روح من سپر بلاهای جان تو، ای اباالحسن! همواره با تو خواهم بود، اگر تو در خیر و نیکی به سر می‏بری با تو خواهم زیست و یا اگر در سختی و بلاها گرفتار شدی باز هم با تو خواهم بود .»(۵)
به خلاف عشق‏های ظاهری و دروغین، که تنها در هنگام عافیت و شادی ابراز می‏شود، نه در هنگام مشکلات و ناراحتی‏ها .

تحمل مشکلات و سختی‏ها
همسرانی که امور رفاهی فراوانی به شوهران خود تحمیل می‏کنند، غافلند از این‏که توانایی‏های انسان حد و مرزی دارد و اگر شخص نتوانست از راه مشروع توقعات همسرش را برورده کند به ناگزیر از راه‏ های نامشروع ن‏ها را تامین می‏نماید و چه خسارتی از این بزرگ‏تر که زن با توقعات نابجای خود، پای اموال شبهه‏ناک و حرام را به خانه خود باز نماید . البته، فلسفه این ساده ‏زیستی را در حکایت زیر به خوبی می ‏توان دریافت:
سلمان فارسی می‏گوید: روزی حضرت زهرا علیها السلام را دیدم که چادری وصله ‏دار و ساده بر سر دارد . در شگفتی ماندم و گفتم: عجبا دختران پادشاه ایران و قیصر روم بر کرسی ‏های طلایی می‏نشینند و پارچه‏ های زرین‏ به تن می‏کنند، و این دختر رسول خداست که نه چادرهای گران ‏قیمت‏بر سردارد و نه لباس‏های زیبا!
حضرت فاطمه ‏علیها السلام پاسخ داد: «ای سلمان! خداوند بزرگ، لباس‏های زرین و تخت‏های طلایی را برای ما در روز قیامت ذخیره کرده است .» (۶)
اگر دل از غم دنیا جدا توانی کرد                   نشاط و عیش به باغ بقا توانی کرد
زجایگاه هوس گر برون نهی گامی                نزول در حرم کبریا توانی کرد
و گر زهستی خود بگذری یقین می‏دان         که عرش و فرش و فلک زیر پا توانی کرد

پی نوشت:
۱) بحارالانوار، ج ۳۷، ص ۱۰۳ و  ج ۹۳، ص ۱۴۷.
۲) وسایل‏الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۲۳
۳) بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۹۲.
۴) نهج‏الحیاه، ص ۱۵۷.
۵) همان، ص ۱۴۷.
۶) بحارالانوار، ج ۸، ص ۳۰۳.   بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان(موسسه جهانی سبطین.)