هیأت رزمندگان اسلام استان اصفهان
ماه مبارک رمضان از ماه های بزرگ خداست و به قدری عظمت دارد که نبی گرامی اسلام(ص) وقتی که ماه رمضان رسید، فرمودند: «سُبْحَانَ اللَّهِ مَا ذَا یسْتَقْبِلُکمْ وَ مَا ذَا تَسْتَقْبِلُونَ؛[۱] منزه است خدا، چه چیزی دارد به استقبال شما می آید و شما چه چیزی را دارید استقبال می کنید؟» و سه مرتبه این جمله را تکرار فرمودند.
همچنین امام باقر(ع) در خصوص اهمیت این ماه فرمودند: «شَهرُ رَمَضانَ، شَهرُ رَمَضانَ، وَالصّائِمونَ فیهِ أضیافُ اللّهِ وأهلُ کرامَتِهِ، مَن دَخَلَ عَلَیهِ شَهرُ رَمَضانَ فَصامَ نَهارَهُ و قامَ وِردا مِن لَیلِهِ وَاجتَنَبَ ما حرَّمَ اللّهُ عَلَیهِ، دَخَلَ الجَنَّهَ بِغَیرِ حِسابٍ؛[۲] ماه رمضان، ماه رمضان! روزه داران در آن، میهمانان خدا و اهل کرامت الهی اند. هر کس ماه رمضان بر او وارد شود و او روزش را روزه بگیرد و بخشی از شبش را به عبادت و نماز بایستد و از آنچه خداوند بر او حرام کرده، پرهیز کند، بدون حساب وارد بهشت می شود».
با این توجّه، روزه داری در ماه مبارک رمضان، از جمله عبادت هایی است که آثار و برکات فراوانی را به ارمغان می آورد. در نوشتار حاضر به مفهوم روزه، ضرورت آن و برخی از فواید روزه داری اشاره می کنیم.
مفهوم روزه
«صَوم» یا روزه، در لغت به معنی اِمساک و خودداری از انجام هر نوع کاری اعمّ از خوردن، سخن گفتن، راه رفتن و… است و در شرع اسلام، به امساک و خودداری انسان با قصد و نیّت روزه از مفطرات، از اذان صبح تا اذان مغرب گفته می شود.[۳]
آیت الله مشکینی(ره) در تعریف «صوم» می گوید: «اِنَّهُ العَزمُ عَلَی تُرُوکٍ مُعَیَّنَهٍ نَهَاراً تقَرُّباً، فحَقِیقَتُهُ فعلٌ قَلبِیٌّ وَهُوَ عِبَادَهٌ فَاعِلِیَّهٌ وَ غَیرُهُ عِبَادَهٌ فِعلیَّهٌ وَ علَی اَی فَهُوَ اَمرٌ اِرَادِیٌّ اِختِیَارِیٌّ؛[۴] صوم تصمیم بر ترک چیزهای معیّن در روز، به قصد تقرّب به خداست، پس حقیقت صوم یک عمل قلبی می باشد و آن یک عبادت فاعلی (قائم به خود فاعل) است، در حالی که بقیۀ عبادت ها عبادت فعلی هستند. به هرحال، صوم یک عمل ارادی و اختیاری است».
بنابراین، حاصل معنی «صوم» یا «روزه» همان است که مراجع تقلید در رساله های عملیه نوشته اند: «روزه آن است که انسان، برای انجام فرمان خداوند عالم، از اذان صبح تا اذان مغرب از چیزهایی که روزه را باطل می کنند، خودداری نماید.»[۵] و پس از اشاره به نیّت روزه، نوشته اند: «و برای آن که یقین کند تمام این مدت را روزه بوده، باید مقداری پیش از اذان صبح و مقداری بعد از اذان مغرب، از انجام کاری که روزه را باطل می کند، خودداری نماید».[۶]
نزول حکم وجوب روزه
حکم وجوب روزۀ ماه مبارک رمضان، در روز دوم ماه شعبان سال دوم هجرت، با نزول آیات زیر از طرف خدا به پیامبر اسلام(ص) ابلاغ شد:[۷] ﴿یَا أیُّهَا الَّذِینَ آمنُوا کتِبَ علَیکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقُونَ﴾؛[۸] «ای کسانی که ایمان آورده اید! روزه بر شما نوشته(واجب) شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند، نوشته شد، تا پرهیزکار شوید.» سپس در آیات بعدی مسائلی پیرامون روزه بیان می فرماید که: «چند روز معدودی را [باید روزه بدارید] و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد، تعدادی از روزهای دیگر را [روزه بدارد] و بر کسانی که روزه برای آن ها طاقت فرساست [مانند بیماران مزمن و پیران] لازم است کفّاره بدهند؛ مسکین را اطعام کنند و کسی که کار خیری انجام دهد، برای او بهتر است.
و روزه داشتن برای شما بهتر است اگر بدانید. [روزه، در چند روز معدود] ماه رمضان است؛ ماهی که قرآن برای راهنمایی مردم و نشانه های هدایت و فرق میان حق و باطل در آن نازل شده است، پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد(مسافر نباشد)، روزه بدارد و آن کس که بیمار یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن روزه بگیرد. خداوند راحتی شما را می خواهد، نه زحمت شما. هدف این است که این روزها را تکمیل کنید و خدا را بر این که شما را هدایت کرده، بزرگ بشمارید؛ باشد که شکرگزاری کنید».
علامه طباطبایی(ره) می نویسد: «از سیاق این سه آیه معلوم می شود هر سه با هم نازل شده اند؛ زیرا «اَیَّاماً مَعدُودَاتٍ» که در آغاز آیۀ دوم آمده (و منصوب بودن آن نیز بنا بر ظرفیت و به تقدیر کلمۀ «فی» می باشد)، متعلّق به کلمۀ صیام در آیۀ اول است و جملۀ «شهرُ رَمضان» نیز در ابتدای آیۀ سوم با دو آیۀ قبلی ارتباط ناگسستنی دارد».[۹]
چون آیات مرتبط با روزه قبلاً در مقاله ای تحت عنوان «حکم وجوب روزه» تفسیر شده، در اینجا از تکرار آن خودداری کرده، علاقه مندان را به مطالعۀ آن توصیه می کنیم؛[۱۰] اما اجمالاً در این آیه، کُتِبَ (نوشته شده) به معنی فُرِضَ (واجب شده) آمده؛ یعنی این حکم حتمی است. از آنجا که انجام این عبادتِ مهم، همراه با محرومیت از لذایذ مادی بوده، نیاز به استقامت و تحمل سختی (به خصوص در فصل تابستان) دارد، در آیۀ فوق تعبیرات مختلفی به کار رفته است که روح انسان را برای پذیرش این حکم آماده سازد:
الف) مؤمنان با خطاب «یَا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا؛ ای کسانی که ایمان آورده اید!» مورد خطاب اختصاصی خدا قرار گرفته اند که برای آنان لذتی فوق العاده دارد. امام صادق(ع) می فرمایند: «لَذَّهُ مَا فِی النِّدَاءِ اَزَالَ تعَبَ الْعبَادَهِ وَ الْعَنَاءِ؛[۱۱] در خطابِ ای مؤمنان! برای مؤمن چنان لذتی وجود دارد که سختی و مشقت این عبادت را از بین برده است»؛
ب) با جملۀ «کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ» این حقیقت را بیان می کند که وجوب روزه، حکم اختصاصی شما مسلمانان نیست که به نظر شما مشکل آید؛ بلکه در امت های پیشین نیز این قانون بوده. روشن است عمل به دستوری که برای امت های قبل نیز بوده، آسان تر از دستوری است که تنها برای یک گروه خاص باشد.
از این جمله می فهمیم که روزه، عبادتی است که در ادیان گذشته نیز بوده است و طبق روایتی از امیرمؤمنان(ع)، اولین کسی که روزه بر او واجب شد، حضرت آدم(ع) بود؛[۱۲] ولی خصوصیات آن از لحاظ زمان و تعداد روزها و نیز کیفیت آن برای ما معلوم نیست؛
ج) با جملۀ «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»، فلسفۀ روزه و اثرات پربار این فریضۀ الهی را که صددرصد نصیب خود روزه دار می شود، بیان کرده است تا آن را یک حکم دوست داشتنی و گوارا سازد؛ زیرا اگر مردم فواید عملی را بدانند، در انجام آن نشاط بیش تری از خود نشان خواهند داد.
لزوم پرهیز از پرخوری
یکی از شرایط تغذیۀ صحیح، پرهیز از پرخوری است. کسی که می خواهد تغذیه اش صحیح و جسم و روحش سالم باشد، باید از پرخوری و اسراف در خوردن بپرهیزد.
در قرآن کریم، آمده است: ﴿یا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکمْ عِنْدَ کلِّ مَسْجِدٍ وَ کلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنهُ لا یحِبُّ الْمُسْرِفِینَ﴾؛[۱۳] «ای فرزندان آدم! زینت خود را نزد هر سجده گاهی (در هر نمازی) با خود بردارید و بخورید و بیاشامید؛ و[لی] اسراف نکنید که خدا اسرف کاران را دوست نمی دارد.» قرآن کریم همیشه پس از تجویز استفاده از مواهب آفرینش، برای جلوگیری از سوءاستفاده، به اعتدال توصیه می کند؛ در این آیه نیز، پس از دستور به پوشیدن لباس و اخذ زینت هنگام نماز و دستور به خوردن و آشامیدن، برای جلوگیری از تجمل پرستی، اسراف و تبذیر، بلافاصله فرمود: «ولی اسراف نکنید که خدا مسرفان را دوست نمی دارد!»؛ چراکه اسراف، یکی از گناهان کبیره است و یکی از مصادیق آن، پرخوری است.
اما عکس آن؛ یعنی کم خوری و رعایت تعادل در خوراک، بسیار مفید است؛ چنان که رسول خدا(ص) می فرمایند: «الْمَعِدَهُ بَیتُ کلِّ دَاءٍ وَ الْحِمْیهُ رَأْسُ کلِّ دَوَاءٍ؛[۱۴] معده، خانه و مرکز هر نوع درد و بیماری است و پرهیز و امساک، بالاترین داروها».
طبق دستور خدای مهربان در آیات فوق، روزۀ ماه مبارک رمضان بر تمام افراد مکلّفی که مسافر، مریض و عاجز نباشند، واجب است. در بقیۀ ماه ها نیز (جز عید فطر و قربان)، روزه گرفتن مستحب است، مگر این که از جهتی حرام یا مکروه شده باشد.
فواید روزه
روزه از نظر جسمی، روحی، دنیوی و اخروی برای افراد روزه دار و جامعۀ روزه داران فواید بسیاری دارد. خدای مهربان، پس از بیان وجوب روزه و وظیفۀ مریض و مسافر در آیات فوق، می فرماید: ﴿یُرِیدُ اللهُ بِکُمُ الیُسرَ وَ لاَ یُرِیدُ بِکُمُ العُسرَ﴾؛[۱۵] «خدا آسانی و راحت شما را می خواهد نه دشواری و مشقت شما را!»؛ یعنی بنا ندارد بر شما سخت گیری کند؛ بلکه در همۀ امور، راحتی شما را می خواهد.
این آیۀ شریفه اشاره به این نکته است که گرچه روزه داری در ظاهر یک نوع محدودیت و همراه با سختی است؛ اما مقدمۀ راحتی و آسایش انسان از نظر مادی، معنوی یا دنیوی و اخروی می باشد.[۱۶]
روزه، راهی برای فهم اسرار عالَم
ماه مبارک رمضان فرصت مناسبی برای پی بردن به اسرار عالم است. باید به همان مقدار غذایی که نیروی انسان را تأمین کند، بسنده کرد. هیچ کس با پرخوری به جایی نمی رسد. در تعبیرات اخلاقی اسلام آمده است: «مَا مَلَأَ آدَمِی وِعَاءً شَرّاً مِنْ بطْنٍ؛[۱۷] انسان هیچ ظرفی را به بدی ظرف شکم پر نکرده است.» شکم که پر شد، راه فهم مسدود می شود؛ انسانِ پرخور هرگز چیزفهم نیست و هرگز به اسرار و باطن عالم پی نخواهد برد. شکمبارگی، بی ارادگی و خمودی می آورد و رعایت اعتدال در خوردن، سلامت، طول عمر و نورانیت دل می بخشد. خوردن بیش از حد هم روح را سرگرم می کند تا غذای زاید هضم شود و هم بدن را به سوخت و ساز بیش تری وادار می سازد و سرانجام انسان را زودتر از موعد از پا درمی آورد. نوعاً انسان های پرخور، عمر طولانی ندارند.[۱۸]
فواید اخروی روزه
شاید مهم ترین فایدۀ روزه از نظر معنوی و اخروی، ایجاد «تقوا» باشد؛ چون روزه با ایجاد محدودیت موقت، به انسان مقاومت، قدرت، اراده و توان مبارزه با حوادث سخت را می بخشد و غرایز سرکش را کنترل کرده، شخص را به مقام تقوا و پرهیزکاری می رساند.
جالب این که قرآن کریم در پایان نخستین آیۀ مربوط به روزه، می فرماید: ﴿لَعلَّکُمْ تَتَّقُونَ﴾[۱۹] و در پایان آخرین آیه نیز پس از اشاره به برخی از احکام روزه و اعتکاف، فرموده: ﴿لَعَلَّهُم یَتَّقُونَ﴾[۲۰] در هر دو آیه، هدف نهایی از روزه «تقوا» معرفی شده و این نشان می دهد که تمام این برنامه ها برای پرورش روح تقوا، خویشتن داری و ملکۀ پرهیز از گناه و احساس مسئولیت در برابر وظایف انسانی است و همین مقام تقواست که موجب رهایی از عذاب و مقدمۀ سعادت اخروی می شود. به همین جهت، در روایات متعددی از روزه به عنوان سپر عذاب و آتش دوزخ یاد شده است. حضرت علی(ع) ضمن بیان ارکان دین، می فرمایند: «وَ صَومُ شَهرِ رَمَضَانَ فَإنَّهُ جُنَّهٌ منَ العقَابِ؛[۲۱] و روزۀ ماه رمضان، سپری است در برابر مجازات اخروی.» و در ضمن روایت صحیح «زراره» از امام باقر(ع) آمده است که رسول خدا(ص) می فرمایند: «اَلصومُ جُنَّهٌ مِنَ النَّارِ؛[۲۲] روزه سپری در برابر آتش دوزخ است.» پس روزه نه تنها موجب نجات از عذاب است؛ بلکه سبب ورود به بهشت نیز هست.
امام صادق(ع) می فرمایند: «قَالَ أَبِی: إِنَّ الرَّجُلَ لَیصُومُ یوْماً تَطَوُّعاً یرِیدُ مَا عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، فیدْخِلُهُ اللَّه بِهِ الْجَنَّهَ؛[۲۳] پدرم فرمود: فردی که یک روز برای رضای خدا روزۀ مستحبی می گیرد، خدا او را به بهشت می برد.» این روایت، مربوط به روزۀ مستحبی است و ثواب روزۀ واجب ماه مبارک رمضان، بیش تر از آن می باشد.
فواید دنیوی روزه
آثار و فواید دنیوی روزه، از نظر جسمی و روحی و آثار تربیتی و اجتماعی آن بر کسی پوشیده نیست. این حقیقت، در سخنان پیشوایان معصوم(ع) نیز به وضوح مشاهده می شود؛ چنان که رسول خدا(ص) می فرمایند: «صُومُوا تَصِحُّوا؛[۲۴] روزه بگیرید تا سالم شوید!» و امیرمؤمنان(ع) می فرمایند: «لِکُلِّ شَیءٍ زَکَاهٌ وَ زَکَاهُ البَدَنِ الصیَامُ؛[۲۵] برای هر چیز زکاتی است و روزه زکات بدن می باشد».
زکات به دو معنی آمده: یکی رشد و نمو و دیگری طهارت و پاکی[۲۶] که هر دو معنی در مورد روزه صادق اند؛ زیرا روزه هم موجب طهارت و پاکی بدن از آلودگی ها و امراض گوناگون است و هم وسیلۀ رشد و تکامل مادّی و معنوی انسان.
نقش روزه در حل مشکلات
«از آنجا که در مسیر زندگی دشواری و مشکلات وجود دارد، دستور داده اند: در شداید و مشکلات روزه بگیرید؛ یعنی اگر ما در هر نمازی چند بار از خدای سبحان استعانت می کنیم و می گوییم: ﴿إِیاک نَعْبُدُ وَ إِیاک نَسْتَعِینُ﴾[۲۷] راه کمک رسانی را هم خدا بیان فرموده است؛ ولی این چنین نیست که بگوید: کمک کن! ما رایگان کمک برسانیم. اگر سخن از «إِیاک نَسْتَعِینُ» است، راهش را هم قرآن به ما آموخته که: ﴿وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاه﴾[۲۸] و این صبر به صوم تفسیر و تطبیق شده و در حدیث آمده است که: «إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ النَّازِلَهُ وَ الشَّدِیدَهُ فَلْیصُمْ؛[۲۹] هرگاه برای کسی مشکل یا حادثۀ خاصی پیش آمد، باید برای دفع یا رفع آن روزه بگیرد». این روزه چه نقشی دارد که مشکل را حل می کند؟ انسان را به کجا می رساند که بر مشکل پیروز می شود؟! تازه این امساک ظاهری است؛ اما روزه، حکمت هایی دارد که روح را به مقام بالا می رساند و روح بلند بر طبیعت فائق است. اگر کسی برای خدا روزه گرفت؛ چون کارها به دست اوست، مشکل را حل می کند. .. باطن روزه به قدری نیرومند است که انسان را بر جهان طبیعت – به اذن خدا – پیروز می کند. .. تا چه اندازه ما به باطن روزه می پردازیم که نه تنها ظاهرمان روزه بگیرد و چیزی نخوریم و نیاشامیم؛ بلکه سرّ و درون ما هم روزه بگیرد؟ نگذاریم خاطره ای در دل خطور کند که خدا نمی پسندد».[۳۰]
فواید طبی روزه
در طب امروز و نیز طب قدیم، اثر معجزه آسای «امساک» در درمان انواع بیماری ها به اثبات رسیده و قابل انکار نیست. کم تر طبیبی پیدا می شود که در نوشته های خود به این حقیقت اشاره نکرده باشد؛ زیرا عامل بسیاری از بیماری ها، زیاده روی در خوردن غذاهای مختلف است؛ چراکه مواد اضافی جذب نشده به صورت چربی های مزاحم در نقاط مختلف بدن یا چربی و قند اضافی در خون باقی می مانند و این مواد اضافی لابلای عضلات بدن لجن زارهای متعفنی برای پرورش انواع میکروب های بیماری های عفونی است و در این حال، بهترین راه برای مبارزه با این بیماری ها، نابود کردن این لجن زارها از طریق امساک و روزه است. روزه، زباله ها و مواد اضافی و جذب نشدۀ بدن را می سوزاند و در واقع بدن را خانه تکانی می کند.[۳۱]
یک دانشمند روسی به نام «الکسی سوفورین» می نویسد: درمان از طریق روزه فواید ویژه ای برای درمان کم خونی، ضعف روده ها، التهاب بسیط و مزمن، دمل های خارجی و داخلی، سل، اسکلیروز، روماتیسم، نقرس، استسقا، نوراستنی، عِرق النّساء، خراز (ریختگی پوست)، بیماری های چشم، مرض قند، بیماری های جلدی، بیماری های کلیه، کبد و بیماری های دیگر دارد. معالجه از طریق امساک، اختصاص به بیماری های فوق ندارد؛ بلکه بیماری هایی که مربوط به اصول جسم انسان است و با سلول های جسم آمیخته شده، همانند: سرطان سفلیس، سل و طاعون را نیز شفا می بخشد.[۳۲]
شهید دکتر پاک نژاد(ره) نقل می کند: در سال ۱۹۶۱ م یک جوان فیزیکدان از اهالی مسکو به نام «ولادیمیر بشکنتسو» پس از آن که فلج شده بود، مدت چهل و پنج روز روزه گرفت و بهبودی یافت و جریان توسط یکی از جراید مسکو منتشر و در مطبوعات جهان نیز منعکس گردید.[۳۳]
بعضی از مردم خیال می کنند: روزه، باعث زخم معده می شود، در حالی این سخن فقط یک توهّم بی اساس است. شهید پاک نژاد در این باره می گوید: مراکز درمانی جهان که مبنای درمان خود را بر روزه داری نهاده اند، چنین مطلبی را که روزه ایجاد زخم کند، تأیید نکرده اند… عوامل ایجادکنندۀ زخم معده بسیارند و روزه از آن ها نیست.[۳۴]
و نیز می گوید: در حال روزه، ابتدا گرسنگی و گاهی نوعی تحریک عصبی و بعد ضعفی احساس می شود، قند کبد به خون می ریزد و چربی های ذخیره و پروتئین های عضلات و غدد و سلول های کبدی آزاد و به مصرف می رسند؛ یعنی روزه تمام بافت ها را شست وشو می دهد.
چهارپنجم بیماری ها که تخمیر غذا در روده است، با روزه اصلاح می شود و نیز در ماه روزه، عواطف رقیق تر، هوش و حواس بیدارتر، ذوقیات لطیف تر و حالات روحی نورانی تر و حضور قلب بیش تر می شود.[۳۵] البته، پرخوری در شب های ماه مبارک رمضان نیز مضر است. کم ترین ضررش این که فواید درمانی روزه را کم می کند.
از آیت الله محمدتقی بهجت(ره) نقل شده: اگر انسان طعم گرسنگی را بچشد، در این صورت است که غذا برای او بسیار لذیذ خواهد بود و قدر این نعمت های الهی را بهتر خواهد دانست. از جمله شخص روزه دار که افطار برایش بسیار لذت بخش است، هم از نظر لذت جسمی و هم معنوی؛ البته این در صورتی است که در افطار و سحری، نخوردن روز را تدارک نکند و آن قدر شکمش را پُر نکند که اصلاً گرسنگی را احساس نکند![۳۶]
دکتر جزایری می گوید: یکی از فواید روزه، تصفیۀ بدن و لاغرشدن است؛ ولی خوردن سحری زیاد از غذاهای چرب، سبب می شود که از این عمل مفید، نتیجۀ معکوس بگیریم. اگر می خواهید از روزه استفاده کنید، سحری جز میوه چیزی نخورید و شب هنگام افطار هرچه می خواهید، بخورید و بعد نتایج معجزه آسای این عمل را ببینید.[۳۷]
لازم به یاد آوری است که انسان نباید روزه یا عبادت های دیگر را برای فواید آن انجام دهد؛ بلکه باید با اخلاص و فقط برای اطاعت از فرمان الهی و به نیّت تقرب به خدا انجام دهد تا مورد قبول خدا واقع شود و فواید دیگر نیز در ضمن آن خواهد بود.
حکمت گردش ماه روزه
ممکن است بعضی گمان کنند که اگر ماه روزه در ماه های شمسی قرار داده می شد، بهتر بود؛ چون مردم هر سال در یک فصل معینی روزه می گرفتند؛ اما باید گفت: روزۀ هر فصل، فواید خاص خودش را دارد که برای رسیدن به فواید روزۀ تمام فصول سال، باید زمان روزه به تدریج تغییر کند تا یک مسلمان در عمر خود از فواید روزۀ تمام فصول سال بهره مند شود.
شهید پاک نژاد (ره) می گوید: «در گردش بودن روزۀ ماه رمضان، همانند در گردش بودن آسمان ها ارزشمند است.» و پس از بررسی فواید آن، نتیجۀ بررسی خود را در هشت ماده بیان کرده که با توصیه به مطالعۀ کتاب او، به سه مورد از آن ها اشاره می کنیم:[۳۸]
- در زمستان، میوه و سبزیجات یا نیست یا اگر هست، مواد مفید آن در اثر کهنگی کاسته شده؛ و لذا هر سال بدنِ محرومیت کشیده را به گرسنگی واداشتن، یک نوع انتحار نامطبوع تدریجی است؛
- در تابستان بسیاری از مواد از راه عرق و غیره دفع می شوند. اگر هر سال روزه در این فصل باشد، دفع مواد از یک طرف و وارد نشدن عناصر لازم به علت روزه از طرف دیگر، بدن را با صدمات فیزیولژیکی مواجه خواهد ساخت؛
- به دلیل اثرات گوناگون و متغیر زمان و مکان بر بدن که هر دو در گردش اند، لازم است روزه نیز در گردش باشد و توقف بدن روزه دار برای همیشه در یک ماه ثابت، باعث تشدید اثر متقابل آفاق و انفس بر یکدیگر است.[۳۹]
سحری خوردن
توصیه شده روزه دار سحری خوردن را ترک نکند؛ چنان که رسول اکرم(ص) می فرمایند: «لَا تَتْرُک أُمَّتِی السَّحُورَ وَ لَوْ بِتَمْرَهٍ؛[۴۰] امت من سحری خوردن را ترک نمی کنند، اگرچه با یک خرما باشد.» و در حدیث دیگر: «اِنَّ اللَّهَ تَعَالَی وَ مَلَائِکتَهُ یصَلُّونَ عَلَی الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ وَ الْمُتَسَحِّرِینَ، فَتَسَحَّرُوا وَ لَوْ بِشَرْبَهٍ مَاءٍ، وَ أَحْسَنُ السَّحُورِ التَّمْرُ وَ الْقَوُوتُ؛[۴۱] خدا و فرشتگانش بر استغفارکنندگان در سحرها و سحری خورندگان درود می فرستند، پس سحری بخورید، اگرچه به یک جرعه آب باشد و بهترین سحری خرما و قاووت است.» و به سند موثق از امام صادق(ع) روایت شده: «أَفْضَلُ سَحُورِکمُ السَّوِیقُ وَ التَّمْرُ؛[۴۲] بهترین سحری شما سویق و خرماست».
افطار با شیرینی طبیعی
توصیه شده که روزه دار افطار را با خرما، کشمش یا شیرینی های طبیعی دیگر و نیز با شیر یا با آب ولرم شروع کند. جابر بن یزید جعفی (ره) می گوید: از امام باقر(ع) شنیدم که می فرمود: رسول خدا (ص) با «أَسْوَدَین؛ دو مادۀ سیاه» افطار می کردند. عرض کردم: منظورتان از دو مادۀ سیاه چیست؟ فرمود: «اَلتَّمْرُ وَ الْمَاءُ، وَ الزَّبِیبُ وَ الْمَاءُ، وَ یتَسَحَّرُ بِهِمَا؛[۴۳] منظورم خرما با آب و مویز با آب است و با آن ها سحری هم می خورد».
از رسول خدا(ص) روایت شده: «مَنْ أَفْطَرَ عَلَی تَمْرَهِ حَلَالٍ، تُضَاعَفُ ثَوَابُ صَلَاتِهِ أَرْبَعُمِائَهِ مَرَّهٍ؛[۴۴] هرکس با خرمای حلال افطار کند، ثواب نمازش چهارصد برابر می شود.» و در روایت دیگر آمده که حضرت افطارش را با شیرینی هایی مثل خرما، حلوا و امثال آن ها و با آب گرم شروع کرده، می فرمودند: «اَلْمَاءُ الْفَاتِرُ، ینَظِّفُ الْمَعِدَهَ، وَ یقَوِّی الْحَدَقَهَ وَ یزِیدُ الْبَصَرَ، وَ یغْسِلُ الذُّنوبَ، وَ یسکنُ الْعرُوقَ، وَ یلَاشِی الصَّفْرَاءَ الْغَالِبَهَ، وَ یدْفَعُ الْبَلْغَمَ، وَ یطْفِئُ الْحَرَارَهَ، وَ یزِیلُ الصُّدَاعَ؛[۴۵] آب نیم گرم معده را پاک و حدقۀ چشم را تقویت می کند و نور آن را می افزاید، آلودگی ها را می شوید، رگ ها را آرام می سازد، غلبۀ صفرا را از بین می برد، بلغم را دفع و حرارت را خاموش و صداع (سردرد شدید) را زایل می کند.» و روایت شده که امیرمؤمنان(ع) افطار با شیر را دوست داشتند.[۴۶]
پی نوشت ها:
[۱] بحار الانوار، محمدباقر مجلسی، مؤسسه الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ ق، ج۱۳، ص۳۴۳، ح۹۶.
[۲] فضائل الأشهر الثلاثه، أبی جعفر محمّد بن علی بن الحسین بن بابویه القمّی(شیخ صدوق)، محقق: احمد ماحوزی، نشر فاروس، ۱۳۹۴، ص ۱۲۳، ح ۱۳۰.
[۳] مفردات الفاظ القرآن، حسین راغب اصفهانی، تحقیق: صفوان عدنان داودی، الدارالشامیه، بیروت – دارالقلم، دمشق، ۱۴۱۲ق، ص ۵۰۰.
[۴] مصطلحات الفقه، علی مشکینی، نشر الهادی، قم، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ص ۳۴۳.
[۵] توضیح المسائل مراجع (مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظّم تقلید)، گردآورنده: بنی هاشمی، انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین، قم، ۱۳۷۸ش، ج ۱، ص ۹۱۴، احکام روزه.
[۶] همان، مسئلۀ ۱۵۵۰.
[۷] مسار الشیعه، شیخ مفید، ضمن مجموعه نفیسه، مکتبه بصیرتی، قم، ۱۳۹۶ق، ص ۳۷؛ توضیح المقاصد، شیخ بهاء الدین عاملی، ضمن مجموعه نفیسه، مکتبه بصیرتی، قم، ۱۳۹۶ق، ص ۱۹؛ تقویم شیعه، عبدالحسین بندانی نیشابوری، دلیل ما، قم، چاپ نهم، ۱۳۸۸ ش، ص ۲۳۳.
[۸] بقره/ ۱۸۳ – ۱۸۵.
[۹] ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمدحسین طباطبایی، جامعه مدرسین قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق، ج ۲، صص ۴-۸.
[۱۰] ر.ک: مجلۀ مبلغان، شماره ۱۴۲.
[۱۱] مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، انتشارات ناصرخسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش، ج ۲، ص ۴۹۰؛ فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام، قطب الدین راوندی، کتابخانه انتشارات صدر، مرعشی نجفی، قم، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق، ج ۱، ص ۷۲.
[۱۲] تفسیر صافی، ملا محسن فیض کاشانی، انتشارات صدر، تهران، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق، ج ۱، ص ۲۱۸.
[۱۳] اعراف/ ۳۱.
[۱۴] طب النبی(ص)، جعفر بن محمد مستغفری، مکتبه الحیدریه، نجف، چاپ اول، ۱۳۸۵ ق، ص ۱۹؛ بحار الانوار، محمدباقر مجلسی، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق، ج ۵۹، ص ۲۹۰.
[۱۵] بقره/ ۱۸۵.
[۱۶] ر.ک: تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و همکاران، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۴ ش، ج ۱، ص ۷۰۷.
[۱۷] بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۳۳۰، مجموع حدیث چنین است: «ما ملَأَ آدَمِی وِعَاءً شَرّاً مِنْ بَطْنٍ، حَسْبُ الْآدَمِی لُقَیمَاتٌ یقِمْنَ صُلْبَهُ، فَإِنْ غَلَبَ الْآدَمی نفْسُهُ فثُلُثٌ لِلطَّعَامِ وَ ثُلُثٌ لِلشَّرَابِ وَ ثُلُثٌ لِلنَّفَسِ».
[۱۸] حکمت عبادات، عبدالله جوادی آملی، تنظیم: حسین شفیعی، نشر اسراء، قم، چاپ سوم، ۱۳۷۹ش، ص ۱۲۷.
[۱۹] بقره/ ۱۸۳.
[۲۰] بقره/ ۱۸۷.
[۲۱] نهج البلاغه، سید رضی، تحقیق: صبحی صالح، نشر هجرت ، قم، ۱۴۱۴ق، خطبه ۱۱۰.
[۲۲] الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۴۰۷ق، ج ۴، ص ۶۲، ح ۱؛ وسائل الشیعه، محمد بن حسن حرّ عاملی، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج ۱۰، ص ۳۹۵.
[۲۳] الکافی، ج ۴، ص ۶۳، ح ۵.
[۲۴] بحار الانوار، ج ۵۹، ص ۲۶۷، ح ۴۵ و ج ۹۳، ص ۲۵۵.
[۲۵] نهج البلاغه، حکمت ۱۳۶.
[۲۶] مفردات الفاظ القرآن، ص ۳۸۰.
[۲۷] حمد/ ۵.
[۲۸] بقره/ ۴۵: «از صبر و نماز یاری جویید!»
[۲۹] الکافی، ج ۴، ص ۶۳، ح ۷، مجموع حدیث چنین است: «عَنْ أَبِی عَبْدِاللَّهِ(ع) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: ﴿وَ اسْتَعِینُوا بالصَّبْرِ﴾ قالَ: اَلصَّبْرُ الصِّیامُ، وَ قَالَ: إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ النَّازِلَهُ وَ الشَّدِیدَهُ فَلْیصُمْ؛ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یقُولُ: وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ، یعْنِی الصِّیامَ».
[۳۰] ر.ک: حکمت عبادات، صص ۱۳۷- ۱۴۱.
[۳۱] ر.ک: تفسیر نمونه، ج ۱، صص ۷۱۱-۷۱۲.
[۳۲] تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۷۱۲ -۷۱۳، به نقل از: روزه روش نوین برای درمان بیماری ها، الکسی سوفورین، ص ۶۵.
[۳۳] اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، دکتر رضا پاک نژاد، کتابفروشی اسلامیه، تهران، ۱۳۶۰ ش، ج ۳، ص ۱۰۴.
[۳۴] همان، ج ۱۱، ص ۱۹۳.
[۳۵] همان، ص ۱۹۶.
[۳۶] ر.ک: توصیه های پزشکی عارفان، محمد بستان، عطر یاس، قم، ۱۳۹۵ش، ج ۲، ص ۴۶.
[۳۷] اسرار خوراکی ها، غیاث الدین جزایری، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ چهلم، ۱۳۹۱ش، ص ۱۳۹.
[۳۸] ر.ک: اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج ۳، صص ۴۱-۶۲.
[۳۹] ر.ک: همان، صص ۶۱ -۶۲.
[۴۰] زاد المعاد،؟؟؟؟؟ ص ۸۴.
[۴۱] همان، صص ۸۴-۸۵.
[۴۲] وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۱۴۶، ح ۱۳۰۶۶. سویق نوعی آرد است که از حبوبات بو داده شده مثل گندم، جو و… تهیه می شود و قاووت، نوعی ترکیب مقوی از چند نوع آرد و چاشنی است. (ر.ک: تاج العروس من جواهر القاموس، محمد مرتضی حسینی زبیدی، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۴ق.)
[۴۳] وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۱۴۶، ح ۱۳۰۶۷.
[۴۴] زاد المعاد، ص ۸۶؛ اقبال الاعمال، ج ۱، ص ۱۱۴ (با تفاوت جزئی).
[۴۵] همان.
[۴۶] همان.
منبع : خبرگزاری حوره
