نگاهی به جایگاه بلند علمی حضرت زینب (سلام الله علیها)

حضرت زینب عالمه غیر معلمه بود

امام سجاد (علیه السلام) خطاب به عقیله بنی هاشم، زینب کبری (سلام الله علیها) می‏ فرمایند:
«یا عَمَّهِ … أنتِ بِحَمدِ اللهِ عالمهٌ غیرُ مُعلَّمَهٍ، و فَهِمَهٌ غیرُ مُفَهَّمَهٍ».
عمه جان، تو عالمی هستی بدون اینکه معلم داشته باشی، و فهمیده ‏ای هستی بی آن که کسی مطالب را به تو فهمانده باشد.(۱)

حضرت زینب محدثه بود

از سخنان فاضل دربندی (متوفی به سال ۱۲۸۶ هجری) و جز او از عالمان دیگر – رحمهم الله – ظاهر و هویدا است که آن خاتون دو سرا حضرت زینب کبری (س) علم منایا و بلایا (مرگ‏ها و پیشامدهای سخت) را می ‏دانسته، و فرمایش امام سجاد (ع) به او که: «یا عمه انت بحمد الله عالمه غیر معلمه، و فهمه غیر مفهمه؛ ای خواهر پدرم! خدای را شکر و سپاس، تو دانایی هستی که کسی به تو نیاموخته، و فهمیده و درک کننده ‏ای هستی که کسی به تو نفهمانده است»، دلیل و راهنما است به این که زینب دختر امیرالمؤمنین (س) محدثه بوده، یعنی همه چیز به او الهام می ‏شده و در دلش آشکار می‏ گشته است.
همچنین علم و دانش او از علوم لَدُنّیه (علومی که از استاد فرا نگرفته، بلکه از جانب خدای عزوجل) بوده است.(۲)

عقیله بنی هاشم‏

در برخی روایات است که او را مجلس علمی بود و زنان به قصد آموختن احکام دین نزد او می‏رفتند. این صفات برجسته که برای هیچ یک از زنان معاصر او فراهم نشده است، زینب را از دیگران ممتاز ساخت؛ چنان که او را عقیله ی بنی هاشم می‏ گفتند و از وی حدیث فرا می‏ گرفتند.
ابن عباس از او حدیث کند و گوید: عقیله ی ما، زینب دختر علی (ع) حدیث کرد… ؛ و این لقب بر او ماند؛ چنان که به عقیله معروف گشت و فرزندان وی را بنی عقیله گفتند.(۳)

فصاحت و بلاغت حضرت زینب

شیخ جعفر نقدی (ره) می ‏نویسد:
ابن حذلم بن کثیر از فصحاء و سخنوران و نیکو گفتاران عرب است که از فصاحت و زبان آوری و نیکو گفتاری و از بلاغت و رسایی سخن حضرت زینب تعجب نموده و به شگفت آمده، و از براعت و برتری فضل و کمال و علم و دانش و شجاعت ادبیه و دلاوری پسندیده آن مخدّره، حیرت و سرگردانی او را فرا گرفته، به طوری که نتواسته او را (به کسی) تشبیه و مانند نماید، مگر به پدرش سید و مهتر هر بلیغ و فصیحی. پس گفته: کانّها تفرّع عن لسان امیرالمؤمنین؛ یعنی گویا حضرت زینب (س) سخنانش را (در کوفه) از زبان امیرالمؤمنین (ع) قصد و آهنگ می‏ نمود، و هر که درباره کربلا و در احوال و سرگذشت‏های حسین (ع) کتابی نوشته، این خطبه و سخنرانی را نقل نموده است. و جاحظ در کتاب خود البیان و التبیین آن را از خزیمه الاسدی روایت نموده که خزیمه گفته: دیدم زنان کوفه را در آن روز به پا ایستاده (برکشته شدگان در کربلا) گریه و زاری و شیون می‏ نمودند، در حالی که گریبان‏ها (شان را) می ‏دریدند.(۴)

مفسر قرآن‏

فاضل گرامی سید نورالدین جزایری در کتاب خود «خصایص الزینبیه» چنین نقل می‏ کند:
روزگاری که امیرالمؤمنین (ع) در کوفه بود، زینب (س) در خانه‏ اش مجلسی داشت که برای زنها قرآن را تفسیر و معنی آن را آشکار می‏ کرد. روزی «کهیعص» (سوره مریم، آیه ۱) را تفسیر می ‏نمود که ناگاه امیرالمؤمنین (ع) به خانه او آمد و فرمود: ای نور و روشنی دو چشمانم! شنیدم برای زن‏ها «کهیعص» را تفسیر می‏نمایی؟
زینب (س) گفت: آری. امیرالمؤمنین (ع) فرمود: این رمز و نشانه ‏ای است برای مصیبت و اندوهی که به شما عترت و فرزندان رسول خدا(ص) روی می ‏آورد. پس از آن مصایب و اندوه‏ها را شرح داد و آشکار ساخت. پس آن گاه زینب گریه کرد.(۵)

گفتن مسائل شرعی‏

شیخ صدوق می‏ گوید: حضرت زینب (س) نیابت خاصی از طرف امام حسین (ع) داشت و مردم در مسائل حلال و حرام به او مراجعه کرده از او می‏ پرسیدند، تا اینکه حضرت سجاد (ع) بهبود یافت.
شیخ طبرسی (ره) گوید: حضرت زینب (س) روایات بسیاری را از قول مادرش حضرت زهرا (س) روایت کرده است.
از عماد المحدثین روایت شده است که: حضرت زینب (س) از مادر و پدر و برادرانش و از ام ‏سلمه و ام هانی و دیگر زنان روایت نقل می‏ کرد و از جمله کسانی که از او روایت کرده‏ اند، ابن عباس و امام سجاد (ع) و عبدالله بن جعفر و فاطمه صغری دختر امام حسین (ع) و دیگرانند.(۶)

آینه تمام نمای مقام رسالت و امامت‏

محمد غالب شافعی، یکی از نویسندگان مصری گفته است:
یکی از بزرگترین زنان اهل بیت از نظر حسب و نسب و از بهترین بانوان طاهر، که دارای روحی بزرگ و مقام تقوا و آیینه تمام نمای مقام رسالت و ولایت بوده، حضرت سیده زینب، دختر علی بن ابی طالب – کرم الله وجهها – است که به نحو کامل او را تربیت کرده بودند و از علم و دانش خاندان نبوت سیراب گشته بود، به حدی که در فصاحت و بلاغت یکی از آیات بزرگ الهی گردید و در حلم و کرم و بینایی و بصیرت در تدبیر کارها در میان خاندان بنی هاشم و بلکه عرب مشهور شد و میان جمال و جلال و سیرت و صورت و اخلاق و فضیلت جمع کرده بود. آنچه خوبان همگی داشتند، او به تنهایی دارا بود. شبها در حال عبادت بود و روزها را روزه داشت و به تقوا و پرهیزکاری معروف بود.(۷)

ایراد خطبه در کودکی‏

حضرت زینب (س) در حدود شش سالگی، خطبه غرا و طولانی مادرش حضرت زهرا (س) را که در مسجد النبی، پیرامون فدک و رهبری امام علی (ع) ایراد کرد، حفظ نموده بود، برای آیندگان روایت می‏کرد، با اینکه آن خطبه هم مشروح و طولانی است و هم واژه‏ ها و جمله ‏های دشوار و پر معنی و بسیار در سطح بالا دارد و این از عجایب روزگار است و دیگران آن خطبه را از زینب (س) نقل نموده‏ اند.(۸)

ارشاد کوفیان در زمان حیات علی (علیه السلام)

در طراز المذهب از بحر المصائب روایت می‏ کند:
پس از آنکه امیرالمؤمنین (ع) به شهر کوفه آمد و آنجا را محل حکمرانی خود قرار داد، اندک اندک مردم آن شهر از فضل و کمال علمی و عرفانی حضرت زینب باخبر شدند. از این رو، زنان توسط مردان خود، به امیرالمؤمنین(ع) پیام فرستادند: شنیده ‏ایم حضرت زینب (س) محدثه، عالمه و دومین فاطمه است، که مانند مادرش فاطمه از همه جهانیان برتر است. اگر شما اجازه فرمایید فردا که عید است در جشن ما شرکت نماید و از سخنانش بهره‏ مند گردیم. و امیرالمؤمنین (ع) با درخواست مردم کوفه موافقت فرمود.
_______________________

پی نوشت:
۱) بحاالانوار، ج ۴۵ ص ۶۴.
۲) زینب کبری، ص ۱۴۳.
۳) شیرزن کربلا، ص ۴۰
۴) زینب کبری، ص ۱۵۳
۵) زینب کبری، ص ۱۴۴.
۶) فاطمه زهرا(س) شادمانی دل پیامبر، ص ۸۶۲
۷) نگاهی کوتاه به زندگانی حضرت زینب کبری، ص ۳۳ و ۳۴.
۸) منتخب التواریخ، ص ۹۳؛ سفینه البحار، ج ۱ ص ۵۵۸.

منبع: ۲۰۰ داستان از فضایل، مصایب و کرامات حضرت زینب (سلام الله علیها)، نویسنده: عباس عزیزی